Kultura e fjalës së lirë dhe klubselanikasit e sotëm

Mendoj se, përgjithësisht, në vendin tonë nuk kumbon fjala e lirë. Këtu nuk është çështja se dua të fajësoj ndonjë qeveri apo një tjetër, por thjesht që qortoj filozofinë dhe mendësinë shqiptare të indiferencës, të druajtjes e të prirjes për të ruajtur një status-quo të rehatshme. Dua të them se fjala e lirë nuk ekziston në asnjë fushë të jetës shqiptare. Ose, mund të flasësh, mund të shprehesh, por deri në kufirin e lejuar, kufi për të cilin, duhet thënë se pikësëpari i ka lëshuar rrënjët në psikologjinë tonë të indiferencës e të nënshtrimit. Më pas, ky kufi është trashur aq shumë, sa ka marrë formë të dukshme, të lexueshme dhe kësisoj është shfrytëzuar lehtësisht e në mënyrën më të keqe nga individët-kujdestarë, rojtarë dhe mëkues të demokracisë sonë shqiptare. Nuk dua të flas për çështje që dalin nga korniza e kulturës, por tashmë është e ditur që, fjala e lirë në çështjet e kulturës, është e lidhur ngushtësisht me kulturën e fjalës së lirë, e cila mbas pesëdhjetë vitesh diktaturë, është shndërruar në diçka të largët e të pambërritshme. Mendoj se ne shqiptarët, përfundimisht, duhet të heqim dorë nga sharjet e pushtetarëve dhe drejtuesve tanë nëpër rrugë e kafene, dhe duhet të bëhemi të vetëdijshëm njëherë e mirë për domosdoshmërinë e fjalës; përndryshe, le të heshtim e t’i pranojmë verbërisht, gjithë ata që na drejtojnë, duke u bindur se nuk i meritojmë hiç më të mirë.

Kjo duhet të ndodhë edhe me ata që i prijnë kulturës sonë në përgjithësi, mbasi edhe në fushën e kulturës mungesë e lirisë së fjalës është krejtësisht e pranishme. Pra, as në fushën e kulturës, fjala e lirë nuk ekziston. Ose thënë ndryshe, ekziston, por nëpër rrugë, nëpër bare e kafene, nëpër familje, mes miqsh e gjithandej, por jo aty ku duhet: në median e shkruar dhe atë elektronike.

Në mjaft nga problemet që u përkasin kulturës, e keqja është lehtësisht e dallueshme prej të gjithëve, sepse përfaqësohet prej një grupi të caktuar individësh që kanë emra. Dakord, e keqja më kryesore buron nga keqinterpretimi i sistemit të demokracisë, nga sistemi i gabuar i politikave kulturore, por për ta përmirësuar këtë sistem me një tjetër, do na duhet goxha kohë, sepse pikësëpari do na duhej të përmirësonim qeveritë, e, për të përmirësuar qeveritë, do na duhej të përmirësonim psikologjinë dhe vetëdijen e shqiptarëve…E kështu zinxhiri i ndryshimeve dhe i përmirësimeve të nevojshme do na hante nja katërqint vjet të mira. Por, një gjë mund ta bëjmë ama: të godasim të keqen e atyre që ushqejnë sistemin, e t’i godasim nominalisht, e jo me metoda e stilizimi të stërholluara e përgjithësuese. Drejtpërdrejtë, e pa asnjë mëshirë. Pak më sipër thashë se nuk duhet t’i shajmë. Tash po them, t’i godasim! Por jo t’i godasim me metoda virtuale, me psherëtima e me ankime e qarravitje, o t’i godasim me muhabete klubesh, e me debate e polemika e diskutime të gjora nëpër kafene e shëtitje, por përmes shtypit.

Njoh një luzmë njerëzish të kulturës, që llomotitin nëpër klube, me tone të ngritura e me arrogancë e me retorikë, duke dhënë leksione mbi ç’duhet bërë e ç’duhet vepruar. Flasin për lirinë e fjalës, mëtojnë se janë të lirë, bien në dalldi dhe delir të fjalës klubore, japin mendime të zjarrta mbi atë që do kishin bërë për kulturën, po t’u jepej mundësia të ngjiteshin në aksh post apo detyrë, flasin për dolloj sekretesh kulturore që i dinë vetëm ata, rrëfejnë për ca “pisllëqe” korruptive në kulturë që i dinë e i kanë parë, po për t’i shkruar nuk i shkruajnë kurrë. Zëri i tyre mbetet në nivelin e zukamës së mizave të inatosura. Ka nga ata që thonë edhe gjëra përsëmbari, maturisht e me qetësi, gjëra që do të ishte vërtetë interesante të shfaqeshin nëpër faqet e gazetave tona, por edhe këta janë ca frikamanë të gjorë që mjaftohen me muhabete klubi. E, këta për të cilët po flas janë artistë, e jo dosido, madje nga ai stof artistësh që kanë emër, por dhe mendim të shkëlqyer për veten. Kanë, kanë…kanë nga të gjitha, por vetëm guxim jo. Atë guximin dhe vetëdijen e ndershme qytetare për t’i dhënë zë pikëpamjeve, dyshimeve, pakënaqësive, kritikave dhe në fund, lirisë së tyre njerëzore.

Këta lloj individësh kapadainj e mëndjemëdhenj, e njëherësh frikamanë, mëtojnë se janë në gjendje të thonë plot gjëra të rëndësishme, por që ky popull nuk i meriton! Flasin për historinë, letërsinë, gjuhësinë, etnografinë, atdhetarinë, hedhin gjithfarë tezash të çuditshme, po për t’i shkruar nuk i shkruajnë! E thamë tashmë: populli nuk i meriton! Klubi i Selanikut! Ja, pra arsyeja që tekstet e shkruara në në fillim të shekullit XX, e që kanë lidhje me mendësinë e shqiptarëve janë e do mbeten përherë aktuale; ja pse mbetet ende aktual pamfleti i Andon Zakos: jo sepse koha nuk lëviz, por sepse nuk lëviz mendësia e shqiptarëve! Ja pse mbeten aktuale fjalët: “Mos pritni t'u them se ç'tha. Për zonë s'kupëtova dot mirë, se fjalët rrokulliseshin si dhëntë njëra pas tjetërs, ca të bardha, ca të zeza, ca syska, ca bejka, ca ruda, ca kaleshe, ca shyta, ca me brirë, po të të gjitha plaka të shkuara e të vjetëra”.

E bukura është se tipa të tillë, kur shohin një tjetër që punon drejt dhe me guxim, duke i dhënë fjalës zë përmes shtypit, përpiqen ta fusin në rresht, duke i thënë se “Ç’të duhet ty! Këtë vend e ka marrë lumi, shih më mirë punën tënde!..”, etj. E, le ta themi: numri i klubselanikasve rritet me ngutshëm dita-ditës, e me po atë ngut largohet edhe fjala e lirë…